Câu chuyện đằng sau cổ vật tại Pù Luông

Pù Luông nổi tiếng là địa danh có cảnh sắc thiên hương đất trời, với những ngọn núi cao hùng vĩ quanh năm được bao bọc bởi lớp sương mù trắng xóa, những thửa ruộng bậc thang trải dài trên triền đồi. Nhưng ít ai biết được rằng, ở mảnh đất này cũng có những câu chuyện ly kỳ tồn tại hàng chục năm ẩn chứa sâu bên trong.

Câu chuyện linh thiêng của chiếc niếng cổ

Tại bản Lác, xã Cổ Lũng (huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa), có một chiếc niếng cổ (nồi dùng để đồ xôi) đã tồn tại hơn 100 năm. Chủ nhân chiếc niếng cổ cho biết, nếu để xác nhận tuổi thọ chính xác của nó là điều không thể, vì chiếc niếng đã tồn tại trước đó khi mà cụ bà 92 tuổi (chủ nhà) đã được sinh ra và lớn lên. Cũng bởi vì con số tồn tại ước chừng của nó quá lớn, nên câu chuyện đi theo cũng có những chi tiết mang yếu tố linh thiêng, kỳ lạ. Theo người dân đồn thổi rằng, cái niếng được một vị thần trông giữ, vì thế mỗi lần dùng đến niếng để đồ xôi, người ta phải chuẩn bị một mâm cơm cúng, gồm: một chai rượu, một đĩa thịt gà, ba gói cơm được gói bằng lá rừng. Nếu chủ nhà hay người mượn bỏ qua những thủ tục đấy sẽ có điều không may xảy ra với một trong hai bên. 

Theo người con cho biết, khi còn bé ông đã thấy chiếc niếng được chôn dưới đất, chỉ khi nào trong nhà có việc mới đào lên để sử dụng, xong việc lại chọn vị trí khác trong vườn để chôn xuống. Kích thước của chiếc niếng cổ rộng 50cm, cao 60cm và nặng 33kg, tuy nhiên với cân nặng như vậy thì một người sẽ không thể nhấc lên được, mà phải cần từ hai người trở lên. Niếng cổ được làm bằng đồng dày dặn, nhưng chỉ cần khoảng 15 phút là đã đồ chín một nồi xôi 10kg gạo nếp. Xôi được đồ bằng cái niếng cũng ngon và dẻo hơn so với các niếng bình thường khác. 

Họa tiết được chạm trổ trên niếng cổ cũng là điểm nhấn đáng chú ý, đó là hình tượng con rắn được khắc trên hai cái quai. Đối với đồng bào Thái, hình tượng rắn mang một ý nghĩa tâm linh vô cùng to lớn. Rắn là hiện thân cho vị thần chuyên giúp đỡ người dân trong việc điều tiết mưa thuận gió hòa, mang điềm lành hoặc cũng có thể là báo điềm dữ. Bởi vậy mà niếng cổ đã vốn linh thiêng nay càng tăng thêm phần giá trị trong văn hóa tín ngưỡng bản địa. 

Song, sự kỳ bí thực sự của chiếc niếng nằm trong quá trình sử dụng nó. Đó là, khi niếng đã được đặt lên bếp lửa thì nhất định không được mở ra kiểm tra, cũng như trong quá trình nấu tuyệt đối không sử dụng những từ ngữ không tốt về cái niếng, như: “Chỉ là cái niếng đồng thôi mà”, “cái niếng này có gì hơn niếng bình thường đâu”,... Nếu nói như vậy sẽ bị quở trách vì đã xúc phạm đến vị thần trong niếng. Bên cạnh đó, ngay cả việc đun củi cũng phải rất cẩn trọng, không được tùy tiện đun vào một cách qua loa, cho có, mà phải dùng tay nghiêm túc, thận trọng đun vào. Nếu làm ngược lại thì chắc chắn xôi sẽ không chín như bình thường, có thể bị cháy, có thể bị sống hoặc bị mất đi một góc cơm to bằng bát con. Người dân nơi đây từ trẻ nhỏ cho đến người lớn cũng phải một mực nghe theo, họ luôn im lặng, không khen - không chê.