Nhà sàn người Mường - Nét đẹp bình dị giữa núi rừng Tây Bắc

Nằm ẩn mình giữa những thửa ruộng bậc thang xanh mướt, những dãy núi hùng vĩ, bản làng người Mường ở Thanh Hóa từ lâu đã thu hút du khách bởi những ngôi nhà sàn mộc mạc, giản dị nhưng ẩn chứa nhiều nét đẹp văn hóa độc đáo trong kiến trúc nhà sàn cổ. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, những ngôi nhà sàn ấy vẫn sừng sững hiên ngang, như biểu tượng cho bản sắc văn hóa và tâm hồn của người dân nơi đây.
 

1. Kiến trúc nhà sàn người Mường
Với người Mường, ngôi nhà sàn không chỉ đơn thuần là nơi che mưa chắn gió, mà còn là nơi để họ hướng về cội nguồn, tổ tiên. Họ rất cẩn trọng trong việc chọn đất, chọn hướng, cho đến cách bố trí đồ đạc trong nhà. Theo quan niệm của người Mường, làm nhà đúng hướng sẽ mang lại may mắn, tài lộc cho gia đình, đồng thời đón nhận được luồng khí tốt, tạo điều kiện cho cuộc sống no ấm, sung túc.
 

Cấu trúc nhà sàn Mường chia thành ba phần: gác trên cùng dùng để đựng lương thực và đồ dùng gia đình, sàn nhà là nơi sinh hoạt và nghỉ ngơi, còn gầm sàn dùng để cất giữ dụng cụ sản xuất và nhốt gia súc, gia cầm. Nhà thường có nhiều cửa sổ, giúp tạo sự thông thoáng và mát mẻ quanh năm. Chất liệu chủ yếu để xây dựng nhà sàn là gỗ, trong đó những loại gỗ tốt như lim xanh, mài, lái được ưu tiên sử dụng cho các trụ cột và xà ngang, đảm bảo độ bền vững cho ngôi nhà. Cột cái được xem là cột thiêng, là vị trí đặt bàn thờ tổ tiên ngay sau cột. Tuy nhiên, do phong tục tập quán, chỉ con trai trưởng mới được lập bàn thờ tổ tiên trong nhà.

2. Các kiểu nhà sàn Mường
Nhà sàn người Mường được xây dựng theo 4 kiểu chính: kiểu đặt thêm nhiều trụ và xà ngang trong nhà, kiểu thêm nhiều khóa giang và đòn bẩy, kiểu không có đốc hai bên nhà. 

Hầu hết nhà sàn người Mường ở xứ Thanh đều được dựng theo kiểu hình mai rùa với ba khoang chính: trong, ngoài và giữa. Độ cao của nhà sàn tương đối cao, giúp mang lại sự mát mẻ trong những ngày hè nóng bức.

3. Nét độc đáo của nhà sàn người Mường
3.1. Cầu thang
Cầu thang hay còn gọi là màn, được làm bằng gỗ hình chữ nhật hoặc thân cây tròn khoét thành bậc. Số bậc cầu thang luôn là số lẻ (3, 5, 7, 9) tượng trưng cho sự may mắn. Riêng cầu thang trong nhà mồ cho người chết mới được làm số bậc chẵn. Nhà sàn Mường có hai cầu thang: cầu thang chính ở đầu hồi bên phải dành cho khách đến chơi nhà và những dịp trọng đại, cầu thang phụ ở đầu hồi bên trái dành cho sinh hoạt thường ngày.
 

3.2. Bếp lửa - linh hồn của nhà sàn người Mường
Nét đẹp văn hóa độc đáo và quan trọng nhất trong nhà sàn Mường chính là bếp lửa. Đây không chỉ là nơi nấu nướng, mà còn là nơi sum họp, chia sẻ chuyện trò của các thành viên trong gia đình. Khách đến chơi cũng được chủ nhà tiếp chuyện thân tình bên bếp lửa. Những ngày đông giá rét, mâm cơm gia đình thường được dọn ngay cạnh bếp lửa để mọi người cùng quây quần sưởi ấm và trò chuyện. Bếp lửa chính là linh hồn của ngôi nhà sàn Mường, là nơi gìn giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp của người dân nơi đây.
 

4. Bảo tồn và phát huy giá trị
Ngày nay, do ảnh hưởng của cuộc sống hiện đại, nhiều gia đình người Mường đã chuyển sang sinh sống trong những ngôi nhà xây dựng theo kiểu hiện đại. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều ngôi nhà sàn được bảo tồn và gìn giữ. Đây là những minh chứng cho lịch sử và văn hóa lâu đời của người Mường ở Thanh Hóa.